Max Planck: ο απρόθυμος επαναστάτης και η γέννηση του quantum
Περιεχόμενα
- Βιογραφικά στοιχεία σελ. 1
- Σπουδές ακαδημαϊκή πορεία σελ. 2
- Η αινιγματική Εντροπία σελ. 3
- Η ακτινοβολία του μέλανος σώματος σελ. 4
- Η «σύγκρουση» με τους Ναζί σελ. 5
- Βιβλιογραφία – Ιστογραφία σελ. 5
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Πλανκ σε νεαρή ηλικία
Αν αποφασίσει κάποιος να εξερευνήσει τις απαρχές της Κβαντομηχανικής, είναι αδύνατον να μην πέσει επάνω σε έναν μάλλον ήσυχο και συνηθισμένο άνθρωπο: τον Maximillian Karl Ernst Ludwig Planck. Εκείνον ακριβώς τον άνθρωπο που κανείς δεν θα περίμενε να χριστεί πρωτοπόρος μίας επαναστατικής αλλαγής που θα άλλαζε την πορεία της επιστήμης του και της επιστημονικής σκέψης, γενικότερα. Κι όμως, ο Planck είναι ακριβώς εκείνος ο θεωρητικός φυσικός που κατέχει τη μοναδική, στην ιστορία της επιστήμης, θέση του ανθρώπου που εισήγαγε για πρώτη φορά, το 1900, την έννοια του φωτεινού quantum και μέσω αυτής την περίφημη σταθερά που φέρει το όνομά του και επί της οποίας στηρίζεται όλο το κβαντικό οικοδόμημα.
Το 1885, σε μία εκδρομή στο κυνηγετικό καταφύγιο του θείου του, στην Ανατολική Πρωσία, γνώρισε ένα νεαρό σπουδαστή φυσικής, έξι χρόνια νεότερό του, του οποίου η πειραματική και θεωρητική δουλειά θα αποτελούσε το σημείο εκκίνησης για τη σημαντικότερη συνεισφορά του στη φυσική. Ο νεαρός άνδρας ήταν ο Wilhelm Wien που έγινε και παρέμεινε φίλος και συνεργάτης του Planck για περισσότερα από σαράντα χρόνια.
Ο Max Planck Γεννήθηκε στο Κίελο της Γερμανίας στις 18 Απριλίου 1858. Ήταν το έκτο παιδί του Julius Wiljem και της Emma Planck και απόγονος ευκατάστατης «πανεπιστημιακής» οικογένειας: ο πατέρας του ήταν καθηγητής νομικής στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου ενώ ο παππούς και του καθηγητής θεολογίας. Ήταν άνθρωποι τίμιοι και αφοσιωμένοι στο καθήκον. Ο προπάππος του, Gottlieb Jakob Planck (1751 – 1833), μαθητής του Leibniz, ήταν καθηγητής Θεολογίας για περίπου πενήντα χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Göttingen. Tα ιδεώδη του του διαφωτισμού, ο ορθολογισμός και η ανεκτικότητα, επαναδιατυπωμένα στα τέλη του 19ου αιώνα ώστε να τοποθετούν στο κέντρο της πίστης το Θεό, εδραίωσαν την σταθερή, φιλελεύθερη, οικουμενική θρησκεία του δισέγγονού του.
Διάλειμμα για σκέψη: ο Max Planck υπήρξε ενθουσιώδης περιπατητής και ορειβάτης
O νεαρός Μαξιμιλιανός –ή απλώς Μαξ, όπως ο ίδιος υπέγραφε– συνέχισε την ακαδημαϊκή οικογενειακή παράδοση στρεφόμενος όμως προς τις φυσικές επιστήμες παρά τις αντίθετες συμβουλές του πανεπιστημιακού καθηγητή του φυσικής Philipp von Jolly ότι «τίποτε ενδιαφέρον δεν έμενε πλέον να ανακαλυφθεί σ’ αυτή την επιστήμη»! Στην πραγματικότητα το μόνο δίλημμα για τον νεαρό Planck ήταν μεταξύ φυσικής και μουσικής, στην οποία φαίνεται να είχε ένα ξεχωριστό χάρισμα. Έπαιζε πιάνο, τσέλο και αρμόνιο ενώ συνέθετε τραγούδια και όπερες. Αγαπημένη του συνήθεια ήταν και η ορειβασία την οποία συνέχισε ακόμη και σε μεγάλη ηλικία.
Ο Planck δεν έδειξε ποτέ σημάδια ιδιοφυΐας. Οι καθηγητές του στο Μαξιμιλιανό Γυμνάσιο του Μονάχου τον αξιολογούσαν κοντά στην κορυφή της τάξης του αλλά δεν κατάφερε ποτέ να την κατακτήσει. Είχε καλές επιδόσεις σε όλα τα αντικείμενα —γλώσσες, μαθηματικά, ιστορία, μουσική— και ήταν εξαιρετικά επιμελής και υπάκουος, αλλά οι καθηγητές του δεν σημείωσαν κάποια εξαιρετική ευφυΐα ή ικανότητα. Εξήραν, ωστόσο, την ήρεμη δύναμη της προσωπικότητάς του, την σεμνή δύναμη του χαρακτήρα του κρίνοντας πως ήταν «δίκαια, ο αγαπημένος των καθηγητών και των συμμαθητών του».
Η επιτυχία του στην φυσική, για την οποία ο ίδιος πάντα πίστευε πως δεν είχε κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα, καθώς και στις πολλές άλλες πνευματικές και διοικητικές δραστηριότητες, ήταν αποτέλεσμα της μακράς ενασχόλησής του με το υλικό που διαχειριζόταν και της αργής ωρίμανσης των ιδεών του. Δεν κυνηγούσε καινοτόμες ιδέες ούτε ανταποκρινόταν σε αυτές αυθόρμητα.
…διότι από τη φύση μου είμαι ειρηνικός και απρόθυμος για αμφισβητήσιμες περιπέτειες…
…δυστυχώς δεν μου έχει δοθεί η ικανότητα να αντιδρώ γρήγορα στην πνευματική διέγερση.
Συχνά εξέφραζε την έκπληξή του για την ικανότητα κάποιων συναδέλφων του να ασχολούνται ταυτόχρονα με διαφορετικά αντικείμενα έρευνας. Όπως έγραψε στον Arnold Sommerfeld, σύγχρονό του θεωρητικό φυσικό και φίλο:
βρίσκω εξαιρετικά δύσκολο να αφήσω ένα αντικείμενο αμέσως μόλις έχω εργαστεί με τον τρόπο μου σε αυτό και να επιστρέψω αμέσως σε αυτό όταν παρουσιαστεί η κατάλληλη ευκαιρία.
Όταν όμως κατακτούσε κάτι, το καταλάβαινε με εκείνη την πνευματική δύναμη και διαύγεια που, σύμφωνα με τον Καρτέσιο, είναι η καλύτερη εγγύηση για την αλήθεια των απόψεών μας.
Η εμπιστοσύνη του στον εαυτό του και τις ιδέες του αυξήθηκε με τους θριάμβους της Πρωσίας στο πεδίο της μάχης και την άνοδο της κυριαρχίας του νέου Ράιχ μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Μολονότι ήταν ένας μετριοπαθής άνθρωπος, είχε συνδέσει στενά την προσωπική και επαγγελματική του εξέλιξη με αυτήν της Γερμανίας. Η υπερηφάνεια του Planck στην αυτοκρατορική Γερμανία και η αφοσίωσή του στο ακαδημαϊκό ιδεώδες της ενότητας της γνώσης ήταν οι πυλώνες στους οποίους στήριξε την επιστημονική του πορεία.
Χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του αποτελούσαν ο σεβασμός στο νόμο, η εμπιστοσύνη στους καθιερωμένους θεσμούς και η απόλυτη ειλικρίνειά του. Αξιομνημόνευτη είναι η σεμνότητά του σε σχέση με τις αρετές, τη φήμη και το κύρος του. Οι σύγχρονοί του σέβονταν τον άνθρωπο τόσο, όσο θαύμαζαν τον επιστήμονα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως κατά τη διάρκεια της πεντηκοστής επετείου του διδακτορικού του, το 1929, οι —επί σειρά ετών— συνάδελφοί του εξήραν όχι μόνο την επιστημονική του δεινότητα αλλά και την άσπιλη καθαρότητα της συνείδησής του. Για τον Planck η καθαρή συνείδηση ήταν η μοναδική πυξίδα που χρειαζόταν αποτιμώντας την ως την μεγαλύτερη ευλογία που μπορεί να απολαύσει ο άνθρωπος.
Παρόλο που αυτή η στάση ζωής ίσως υποδείκνυε ένα είδος πεισματικής ακαμψίας στην επιστήμη του στη σχέση του με τους ανθρώπους, είναι σαφές πως άλλαζε τις απόψεις του, σε σημαντικά ζητήματα, αλλά όχι εύκολα.
Το απόφθεγμά μου είναι πάντοτε αυτό: σχεδίασε προκαταβολικά κάθε σου βήμα με προσοχή, αλλά μετά, αν πιστεύεις πως μπορείς να αναλάβεις την ευθύνη για αυτό, μην αφήσεις τίποτα να σε σταματήσει.
Στον μαθητή και διάδοχό του Max von Laue
Όμως δεν ήταν ούτε το πείσμα ούτε η ακεραιότητά του εκείνες οι αρετές που έχρισαν τον Planck επικεφαλής εκπρόσωπο της γερμανικής επιστήμης ανάμεσα σε δύο παγκόσμιους πολέμους, παρόλο που χρειαζόταν και τις δυο, μαζί με αρκετή υπομονή στις συναλλαγές του με συναδέλφους και γραφειοκράτες. Η εγχώρια δύναμη του Planck προερχόταν από τη φήμη του ως του γερμανικού φυσικού φιλόσοφου που είχε αλλάξει την πορεία της διεθνούς επιστήμης.
